تذکرة الاحباب (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا احمد نراقی |
| تاریخ نگارش | ۱۲۱۲ق |
| موضوع | فقه |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بوستان کتاب |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۳ش |
تَذکرَةُ الأحباب کتابی فقهی و به زبان فارسی نوشته ملا احمد نراقی (متوفای ۱۲۴۵ق). او این اثر را در تکمیل کتاب تحفه رضویه، نوشتۀ پدرش ملا مهدی نراقی نگاشته که درباره مسائل طهارت و نماز بوده و این کتاب، دیگر مسائل ابواب عبادات یعنی روزه، زکات و خمس را برای عمل مقلدان بیان کرده است.
درباره مؤلف
ملا احمد نراقی، معروف به فاضل نراقی فرزند ملا مهدی نراقی از عالمان شیعه در قرن سیزدهم هجری است. وی در نراق به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را نزد پدر گذراند. با سفر به عتبات عالیات نزد اساتیدی مانند سید محمد مهدی بحرالعلوم، میرزا مهدی شهرستانی، شیخ جعفر کاشف الغطا و صاحب ریاض تحصیل علم کرد و پس از وفات پدر، مرجعیت عامه مردم را در زادگاه خویش عهده‌دار شد. ملا احمد تألیفات بسیاری در علوم مختلف اسلامی دارد. وی در سال ۱۲۴۵ق در کاشان درگذشت. بدنش را به نجف منتقل کرده و در حرم امیرالمؤمنین(ع) به خاک سپردند.
زمان نگارش
این کتاب از جمله نخستین آثار و تألیف‌های ملا احمد و تاریخ تألیف آن سال ۱۲۱۲ق، مقارن آغاز سلطنت فتحعلی شاه قاجار و مصادف با وفات سید مهدی بحرالعلوم است. ملا احمد در سن ۲۷ سالگی پس از بازگشت از نجف اشرف که به همراه پدر رفته بود، این کتاب را نگاشت. پیش از آن، در سال ۱۲۰۸ق، در نجف اشرف، عین الاصول را تألیف می‌کند و سپس، بر تحفه رضویه پدر حاشیه می‌زند.
هدف از تألیف
برخی از آثار ملا احمد در تکمیل آثار و مصنّفات علمی پدرش ملا مهدی نراقی بوده است. تذکرة الأحباب نیز در تکمیل تحفۀ رضویه و حاشیۀ آن نگاشته شده است؛ زیرا آن کتاب در مسائل طهارت و نماز بود و ملا احمد در تذکرة الأحباب دیگر ابواب عبادات، شامل مباحث روزه، زکات و خمس را برای مقلّدان خود می‌شمارد.
محتوا
فاضل نراقی، تذکره را در سه مقصد نگاشته و هر مقصد، دارای فصل‌بندی است:
- مقصد اول: در مسائل و احکام روزه.
- مقصد دوم: در بیان زکات و مسائل و احکام متعلّق به آن.
- مقصد سوم: در بیان خمس و احکام و مسائل آن.
زبان و مخاطب کتاب
به گفته محقق کتاب، نگاشتن فقه به زبان فارسی در دوره صفویه رواج یافت تا آن‌جا که چهره‌هایی مانند میر داماد، کتاب فقهی-استدلالی خود، شارع النجاة را نیز به زبان فارسی نوشت و دیگر رساله‌های مختلف تک‌نگاری در موضوعات نماز جمعه، جهاد و... که عموماً استدلالی و پژوهشی بوده‌اند، در این عصر بسیار بروز و ظهور پیدا کرد. این امر با کم‌رنگ شدن فعالیت حوزه‌های علمیۀ شیعه در ایران، در اواخر عصر صفوی و اوایل دوره قاجار در انزوا قرار گرفت.
پس از یک دوره رکود، ملا مهدی و ملا احمد نراقی با نثر فارسی و به فراخور فهم عامه مردم، به دور از زبان تخصصی و علمی، به احیاء فقه فتوایی با زبان فارسی روی آوردند و آثاری چون أنیس التجّار و تحفۀ رضویه توسط ملا مهدی نراقی و کتاب تذکرة الاحباب و چند کتاب دیگر به‌همت ملا احمد نگاشته شد. هر چند با توجه به فتوایی و غیر استدلالی بودن کتاب تذکره، مخاطب آن در وهلۀ نخست، عموم مردم و مقلدان مؤلف هستند، اما تنوع فروعات و نوع بیان آن‌ها، این کتاب را خاص می‌سازد.
ویژگی‌ها
محقق کتاب، برخی ویژگی‌های این اثر را این‌گونه می‌شمارد:
- جامعیت فروعات: همگان از مستند الشیعه ملا احمد به‌عنوان کتابی نسبتاً جامع در طرح فروعات فقهی یاد می‌کنند، لکن در تذکره، بسیاری از فروعات و مسائل یافت می‌شود که در مستند نیامده است. همچنین خود وی در تذکره از فروعاتی یاد می‌کند و می‌گوید علما متعرّض آن نشده‌اند.
- هم‌خوانی و انسجام: از ارجاع‌هایی که مؤلف به مباحث قبل و بعد می‌دهد، این انسجام و هم‌پارچگی کاملا مشخص می‌شود، به طوری که هر مطلب در جای خودش قرار گرفته و میان بخش‌های مختلف کتاب که نیاز باشد بدان ارجاع داده می‌شود.
- اسلوب و تبویب مناسب: چارچوب و تبویب کتاب در نوع خود مناسب‌ترین اسلوب عرضۀ مباحث فقهی است و می‌توان آن را در فهم مخاطب و دستیابی وی به جزئیات فروعات، مناسب‌ترین روش و اسلوب تا آن زمان و حتّی تا حال دانست. در ابتدای کتاب، فهرستی اجمالی از فصل‌ها و مباحث ذیل هر باب یا مقصد ارائه شده و مؤلف در ارائه این اسلوب از الحدائق الناضرة متأثّر بوده، چنانکه محتمل است در دریافت اقوال و نظرها نیز بدان مراجعه می‌کرده است.
- بیان دیگر اقوال: مؤلف بر خلاف روش پدرش در أنیس التجّار و تحفه، اقوال و نظریات دیگر را، البته اغلب بدون بیان نام اشخاص، ارائه می‌دهد.
- مخالفت با مشهور: مبانی مستحکم فقهی و اصولی نراقی سبب شده در برخی مسأله‌ها، موافق قول مشهور سلوک نکند و بر اساس قول نادر فتوا دهد.
نسخه‌های اثر
بر اساس اطلاعات موجود در فهارس نسخه‌های خطی، چهار نسخۀ زیر شناسایی شده است:
- نسخه کتابخانه ملک، تهران، تاریخ کتابت آن ۱۲۱۷ق.
- نسخه عکسی کتابخانه مرکز احیاء التراث الاسلامی، قم، تاریخ کتابت ۱۲۲۳ق.
- نسخه کتابخانه ملی، تهران، قرن ۱۳هجری.
- نسخه دانشکده حقوق، تهران، مصطفی قلی کاشانی، رمضان ۱۲۳۶ق.
تذکرة الاحباب، از سوی ناشران متعددی به چاپ رسیده که یکی از چاپ‌ها با تحقیق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در انتشارات بوستان کتاب قم منتشر شده است.
پانویس
منابع
- نراقی، ملا احمد، تذکره الاحباب، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۳ش.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۷ش.
- نراقی، احمد، مستند الشیعه، آل البیت، قم، ۱۴۱۵ق.
- کتاب‌های فقهی شیعه قرن ۱۳ (قمری)
- آثار فاضل نراقی
- کتاب‌های فقهی (فارسی)
- کتاب‌های فقه فتوایی شیعه